Jasna Góra to nie tylko klasztor i kaplica Cudownego Obrazu. To także twierdza, koszary, więzienie, rezydencja królewska. Jasna Góra bardzo często nazywana była Fortalitium Marianum — twierdzą maryjną.
Położone nad Wartą, średniowieczne miasto Częstochowa w XIV wieku należało do książąt opolskich. To oni sprowadzili z Węgier zakon paulinów, dla którego Władysław Opolczyk ufundował klasztor na wapiennym wzgórzu. W obliczu wojny trzydziestoletniej rozpoczęto w 1620 budowę umocnień, stało to się z inicjatywy króla Zygmunta III Wazy. Po śmierci króla Zygmunta, jego syn król Władysław IV Waza kontynuował budowę umocnień Jasnej Góry. Powstała w ten sposób czworokątna twierdza z bastionami, otoczona suchą fosą i wałami ziemnymi.
Uchwałą sejmową zakonnicy zostali zobowiązani do utrzymywanie na stałe załogi wojskowej. Funkcję komendanta pełnił każdorazowo przeor zakonu. W klasztorze zamieszkało 150 żołnierzy uzbrojonych w muszkiety, a także w 18 dział lekkich i 12 dział polowych.
Twierdza jasnogórska była jedną z wielu warowni Rzeczpospolitej, ale jej znaczenie było wyjątkowe, ponieważ stanowiła również ostoję wartości religijnych, patriotycznych i wolnościowych. Stała liczba obrońców twierdzy w czasie oblężenia wynosiła ok. 300 ludzi i 30 dział.
Forteca jasnogórska wytrzymała oblężenia Szwedów w 1655 roku i w latach 1702 – 1705, Rosjan w 1771, Prusaków w 1793 roku, oraz Austriaków w 1809 roku.
