Geneza polskich fortyfikacji związana jest z historycznymi losami naszego narodu. Krzyżowały się tutaj różnorodne nurty sztuki fortyfikacyjnej Zachodu jak i Wschodu. Przez wieki budowano obiekty obronne, które stanowiły odbicie ówczesnych tendencji w budownictwie tego typu.
Palisady i wały obronne zostały zastąpione murem obronnym z basztami. Najstarsze mury wykonywano z kamienia nieobrobionego a z czasem kamienia ciosanego. Kamień układany był na sucho lub na zaprawie glinianej. Konstrukcja murów obronnych najstarszych warowni była słaba, głównym niebezpieczeństwem było wdarcie się atakujących wojowników, więc to był decydujący argument by budować jak najwyżej.
W Polsce mury obronne pojawiły się w X – XI wieku.
Mury Obronne przystosowane były do walki, poprzez ganki biegnące wzdłuż górnej powierzchni muru osłonięte od zewnątrz krenelażem – pionową ścianą o wysokości człowieka z strzelnicami pionowymi. Często ganki miały dodatkowe otwory strzelnicze zwane:
– hurdycjami (hurdycje) – drewniane pomosty, jakby powieszone za murem(gankiem) z zadaszeniem, posiadające otwory w podłodze służące do ostrzału, zrzucania kamieni, zalewania gorącą wodą lub smołą
– machikuły – wysunięte ganki murowane, służące tym samym celom co hurdycje.
Fajne szkice – https://www.olesnica.nienaltowski.net/Fortyfikacje%20ceglane.htm
Nie można zapominać o zamkach jako o zespołach elementów warownych i budynków mieszkalnych powiązanych w zamknięty obwód obronny, powstały w ustroju feudalnym jako ośrodek władzy książęcej, siedziba możnowładcy, siedziba rycerza lub placówka militarna. Zamki obronne były symbolem potęgi i autorytetu ich właściciela, a także stanowiły schronienie dla ludności w przypadku zagrożenia. Zamki obronne często wznoszono w strategicznych miejscach, takich jak wzgórza, brzegi rzek, przełęcze górskie czy w pobliżu ważnych szlaków handlowych. Naturalne ukształtowanie terenu wzmacniało ich walory obronne.
Zamek dzielono na górny i dolny. Zamek górny to najlepiej chroniona część budowli, gdzie znajdowała się rezydencja właściciela. Zamek dolny (podzamcze) był otoczony dodatkowymi murami i mieścił budynki gospodarcze i rzemieślnicze.
Mury obronne – były grube, często wzmocnione basztami okrągłymi lub czworokątnymi wieżami, które umożliwiały lepszą obronę. Mury miały strzelnice, przez które można było prowadzić ogień z łuków lub kusz.
Wieża (donżon) – centralna i najsilniej ufortyfikowana część zamku, służąca jako ostatni punkt obrony. W donżonie znajdowały się także pomieszczenia mieszkalne. Były też wieże rozmieszczone na murach, umożliwiały obserwację i ostrzeliwanie wrogów z różnych kierunków. Mogły pełnić także funkcje mieszkalne lub magazynowe.
Fosa – rów otaczający zamek, często wypełniony wodą, mógł być też suchy. Głównym celem fosy było utrudnienie dostępu do murów oraz zmuszenie atakujących do odkrycia się na strzały obrońców.
Brama i most zwodzony – główne wejście do zamku było dobrze zabezpieczone i najbardziej umocnione miejsce zamku. Most zwodzony umożliwiał szybkie odcięcie dostępu do zamku. Brama była chroniona wieżami bramnymi, kratą (hersem) oraz często kilkoma kolejnymi wrotami.
Dziedziniec – wewnętrzna przestrzeń otoczona murami, gdzie znajdowały się budynki gospodarcze, studnia lub cysterny, a także miejsca do składowania zapasów.
Machikuły i blanki – elementy architektoniczne, które umożliwiały skuteczniejszą obronę. Machikuły to wysunięte nad mury platformy, przez które można było zrzucać kamienie lub lać gorącą smołę na atakujących. Blanki to zębate zakończenia murów, za którymi chronili się obrońcy.
Rodzaje zamków obronnych:
Zamek na planie nieregularnym budowany zgodnie z topografią terenu, często na wzgórzach lub skałach. Nie miał regularnego kształtu, co zwiększało jego defensywne możliwości.
Zamek na wodzie otoczony fosą lub zbudowany na wyspie, wykorzystujący wodę jako dodatkową barierę obronną.
Zamek w stylu koncentrycznym posiadał kilka pierścieni murów obronnych, co utrudniało zdobycie zamku przez najeźdźców.
Zamek stożkowy zbudowany na sztucznie usypanym wzniesieniu, z wieżą na szczycie oraz podzamczem na niższych poziomach.
Wraz z rozwojem artylerii (np. dział) straciły na znaczeniu obronnym i zaczęły być przekształcane w rezydencje, takie jak zamki renesansowe.
Dodaj komentarz