Śladów najstarszego osadnictwa obronnego na ziemiach polskich należy szukać ,w okresie neolitycznym. Stałe punkty oporu podlegały w ciągu wieków zmianom. Ogólnie można przyjąć, że grody służyły do obrony bo takie było ich generalne założenie i przeznaczenie. Jak wynika z wielu przykładów grodów, których pozostałości odkryto na terenie Polski ( https://szczurforteczny.pl/350/u-zrodel-polskosci-3/) , istniała zależność pomiędzy ich położeniem a funkcją, jaką każdy z nich miał spełniać. W okresie przedpaństwowym gród był centrum zarządzania plemienia i stawiany był w miejscu trudno dostępnym. Natomiast w okresie, w którym krystalizowała się władza państwowa na ziemiach polskich, występowało już kilka typów grodów.
Były to grody:
– główne (stołeczne)
– prowincjonalne, lokalne (kasztelanie)
– strażnicze
Te ostatnie budowano nad granicami lub w miejscach szczególnie ważnych dla prawidłowego funkcjonowania państwa (np. przeprawy przez rzekę). Wybór miejsc pod budowę grodów uzależniony był od wielu czynników. Z jednej strony decydowały o tym stosunki polityczne z sąsiadami, jeśli bowiem układały się one źle, musiano wznosić liczne grody strażnicze, tworzące cały system obrony państwa. Z drugiej strony, grody były ośrodkami administracyjnymi i o ich lokalizacji decydowały też względy sprawnego zarządzania państwem. Rozwijające się kontakty z innymi krajami stwarzały potrzebę ochrony szlaków handlowych, co stało się w wielu przypadkach bezpośrednią przyczyną powstania grodów. Nie zawsze można było stawiać grody tylko w dogodnych pod względem obronnym miejscach. Ale mamy w Polsce przykłady grodów usytuowanych w niemal idealnych punktach obronnych. I tak na przykład gród na Jeziorze Lednickim pod Gnieznem leżał na wyspie oddalonej od brzegu o ok. 200 metrów. Komunikacja z lądem odbywała się po moście, który na wypadek zagrożenia był niszczony. Chcąc zdobyć ten gród wojsko oblężnicze musiało organizować sprzęt przeprawowy, co utrudniało element zaskoczenia, tak często decydujący.
Gród na Ostrowie Lednickim (https://szczurforteczny.pl/346/u-zrodel-polskosci/) był klasycznym przykładem grodu wyspowego. Typ ten, obok ogromnych zalet, miał jednak również wady. Przede wszystkim do minimum ograniczone były możliwości jego rozwoju przestrzennego. Chyba w tym właśnie tkwiły przyczyny dość wczesnego spadku znaczenia tych idealnie, zdawałoby się, położonych grodów i zastępowania ich ośrodkami o zdecydowanie gorszym usytuowani topograficznym.
Innym przykładem jest gród na Ostrowie Tumskim (https://szczurforteczny.pl/13886/ostrow-tumski-w-poznaniu/) w dzisiejszym Poznaniu, uderza fakt pozornie niezbyt odpowiedniego położenia osady, powstała ona na piaszczystych łachach niewiele wystających ponad poziom Warty, oddzielonych od siebie odnogami Warty i Cybiny. Można przyjąć, że wysepki te we wczesnym średniowieczu zostały w sposób sztuczny ze sobą połączone. Dodatkowym utrudnieniem była mała stabilność tych gruntów, nurt rzeki bądź zabierał, bądź też nanosił nowe masy piasku, powodując przesuwanie się tych wysp. Istniało też ciągłe niebezpieczeństwo zalewania wysepek, zwłaszcza w okresie przyborów Warty i jej dopływów wiosną i jesienią.
Po ukształtowaniu się państwa polskiego w dość zwartą organizację, powstało wiele nowych grodów. Do bardziej znaczących szczególnie wobec rozwijanej przez Mieszka I a potem Bolesława Chrobrego polityki rozszerzania państwa należał bez wątpienia Poznań, Gniezno, Płock, Wrocław, Kraków które w krótkim czasie przekształciły się z gródka strażniczego w grody stołeczne.
Krystalizowanie się organizmu państwowego wymagało utworzenia w miejsce sporadycznie spotykanych osad warownych – systemu grodów prowincjonalnych takich jak Kalisz, Opole, Głogów, Legnica, Sieradz, Kruszwica, Włocławek, Żmigród, Sandomierz, Pyzdry i inne (https://szczurforteczny.pl/12177/pyzdry-miasto-krolewskie/).
Wiązało się to z koniecznością budowania punktów obronnych nie tylko w miejscach z natury do tego przydatnych, lecz również w terenie nie sprzyjającym tego typu przedsięwzięciom. Toteż niejednokrotnie musiano zakładać sztuczne umocnienia obronne. Jedną z pierwszych form fortyfikacji były ostrokoły – palisady – ściana z zaostrzonych od góry pali drewnianych wkopanych w ziemię, mająca niekiedy wycięte strzelnice i tak powstałe warownie nazywano na słowiańszczyźnie płotami.Jednak zaczęto je niszczyć, na przykład za pomocą tarana, wprowadzono więc wały obronne. Wznoszono je z ziemi, kamieni i nadbudowywano z drewna. W ten sposób stworzony ostrokół z wałem obronnym uzupełniony dodatkowymi urządzeniami, jak wieżyczkami obronno – strażniczymi oraz mostem zwodzonym i bramą przez którą można było dostać się do grodu, stanowił element fortyfikacyjny nazywany – grodem warownym. Brama stanowiła istotne osłabienie jednolitej konstrukcji wału obronnego, a tym samym stawała się obiektem szczególnie silnych ataków ( https://szczurforteczny.pl/12014/rezerwat-archeologiczny-w-kaliszu-zawodziu/). Wnętrze grodu było gęsto zabudowane chałupami i stodołami, a w samym centrum grodu stołp – wieża obronna – ostatni punkt oporu, ale i mieszkanie kasztelana, księcia.
Wał drewniano – ziemny stanowił stabilną i mocną przeszkodę, miał jednak olbrzymią wadę – nie był odporny na ogień.
Udoskonaleniem wału drewniano – ziemnego był wał drewniano – kamienno – ziemny. Rozwiązanie te były w owym czasie na wysokim poziomie ówczesnej sztuki fortecznej. Konstrukcja taka była odporniejsza i skuteczniej opierała się podmywaniu wału w czasie powodzi.
Dodaj komentarz